İran Halıları – Bir Dokuma Tarihi

İran’da (İran) halı ve kilim dokumacılığı, bazı uzmanlara göre bronz çağında 3500 yıl öncesine dayanıyor. Bu sanatın en eski kanıtları Doğu Türkistan’da keşfedilen MS üçüncü ila beşinci yüzyıllara ve Küçük Asya Selçuklularının el dokumalarına aittir. 16. yüzyılda Safevi hanedanına (1501-1736) ait halılar da halı dokuma tarihinin en eski ürünlerindendir.

İran halılarının dokuması günümüzde ağırlıklı olarak mekanize edilmiş olsa da, en popüler ve pahalı olanlar hala İran’ın birçok yerinde, örneğin Baluch Halıları, Şiraz Halıları ve Wiss Halıları gibi, hala eski İran’ın zengin sanatını ve kültürünü yansıtan el dokumasıdır. Tahran’daki İran Halı Müzesi, İran halı dokuma tarihinin en iyi eserlerinden bazılarına ev sahipliği yapıyor.

İran halılarındaki motifler, temel olarak ipek, yün ve pamuk içeren kayan asma ağları, arabeskler, palmetler, bulut bantları, madalyonlar ve üst üste binen geometrik bölmelerden oluşur. Tasarımlar çoğunlukla karmaşıktır ve birbirine çok az benzerlik gösterir ancak belirli türe özgüdür. Bununla birlikte, yaygın olarak kullanılan bazı evrensel dokuma, desen ve tasarım stilleri vardır.

Tek ve çift bağlı kilimler Anadolu veya Türk ve İran halılarını birbirinden ayırır. Anadolu halıları çift düğümlüdür, yani halıdaki her dikey iplik teli için iki düğüm vardır. İran halısı tek düğümlü olduğundan sadece bir düğümü vardır. Bu, son üründe daha ince görüntünün görünmesini sağlar çünkü her dikey şerit için yalnızca minimum miktarda alan verilir. Bu yöntem, İran halılarının zarifliğine ve popülaritesine büyük ölçüde katkıda bulunmuştur.

İsfahan, Nain, Qum, Tebriz, Mashad, Kerman, Kashan gibi İran şehir halıları, sarmaşıklar ve sarmaşıklarla desteklenen karmaşık tomurcuk ve çiçek tasarımlarıyla yapılır ve iyi dengelenmiş bir ton oluşturan arabesklerle çevrelenir. Düz renk dosyalı merkezi madalyonlar ve üçgen köşeler de tasarımda yaygın olarak kullanılmaktadır. Merkezi motif veya madalyon, aynı zamanda, tekrarlayan çiçek ikonlarının baştan aşağı bir tasarımıyla değiştirilebilir. Maviler, kırmızılar, kahverengiler ve yeşiller de cömert bir bütün oluşturmak için baskındır. Bordür ve tarlanın zemin renkleri genellikle uyumu bozmadan kontrast oluşturur. Eğrisel desen, görsel olarak kavisli bir çizgi oluşturarak, genellikle 200-300 KPSI (inç kare başına düğüm) olan düğümlerin yoğunluğunu artırarak elde edilir.

İran Kabile halıları genellikle boya gibi doğal hammaddelerden ve çoğunlukla el dokuması ile yapılır. Genellikle 80-100 KPSI’ye sahiptirler ve tasarımlar çoğunlukla geometrik olup, daha geniş aralıklı düğümlerle elde edilmesi daha kolaydır. Vazolar, yapraklar, palmetler ve bahçe elemanları, küçük hayvanlar veya bitkiler vb. İle geleneksel yoğun çiçek desenleri tasarımda yaygın olarak kullanılır. Bu kilimler İran’ın Hamedan yakınlarındaki Wiss gibi köylerindeki kabileler tarafından dokunmaktadır; Şiraz, Orta İran; İran’ın güneyindeki Beluc kabilesi vs. Kafkas ve Türkmen kökenli kabile dokumacıları da var. Bazı Pers kabile halıları, binlerce yıl öncesine dayanan eski Pers geleneğini takip eden dokuma yöntemiyle oldukça istisnadır.